De vier karakteristieke Lunetten (forten) in Utrecht Oost en Zuid zullen worden gerenoveerd en van een nieuwe bestemming voorzien. De prachtige locaties bevatten een hoge natuurwaarde en bij werkzaamheden is het dus belangrijk hier rekening mee te houden. In 2020 is daarom door Viridis in opdracht van Gemeente Utrecht groot onderzoek uitgevoerd naar de voorkomende (beschermde) plant- en diersoorten op en rond de vier Lunetten. Aan de hand van deze informatie is de natuurwaarde van elk fort bepaald.
Flora- en faunarijke forten
De Lunetten zijn onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en bestaan uit vier forten die samen een verdedigingswerk vormen. Ze liggen aan de zuidoostzijde van Utrecht langs de Waterlinieweg. Vandaag de dag worden de forten gebruikt voor diverse doeleinden. Zo vormen de twee zuidelijkste forten samen een deel van het Beatrixpark, en zijn er op de noordelijke twee lunetten tuinen en woningen aanwezig. Alle forten worden omringt door een watergang en bevatten veel een grote diversiteit aan groene elementen en biotopen.
Daarom is onderzoek uitgevoerd naar veel verschillende soortgroepen: planten, vleermuizen, grondgebonden zoogdieren, reptielen, amfibieën, vogels en ongewervelden. Er is zowel op het land als in het water gekeken naar de aanwezige flora- en fauna. Zowel ’s nachts als overdag werd onderzoek gedaan, van het vroege voorjaar tot in het najaar. Uiteindelijk zijn er wel 20 soorten libellen, 14 soorten dagvlinders, 5 soorten amfibieën, 9 vleermuissoorten en 10 soorten grondgebondenzoogdieren en tot slot 59 soorten broedvogels aangetroffen. Vooral in het bos en struweel zijn veel broedvogels waargenomen, onder andere van zwartkop, tjiftjaf en winterkoning met per soort meer dan 40 territoria. Ook zijn er twee territoria van ijsvogel aangetroffen.
Afbeeldingen: stadreus (een zweefvlieg) (links) en groenling (rechts)
Bijzondere soorten
Naast landelijk beschermde soorten is er speciale aandacht besteed aan de flora en fauna van de Utrechtse soortenlijst. In de parkachtige bossen en relatief schrale en warme graslandjes is een groot aantal soorten aanwezig. Zo groeien er orchideeën als grote keverorchis, rietorchis en gevlekte orchis. De poelen van het Beatrixpark zijn van goede kwaliteit: er groeit krabbenscheer en kranswier, indicatoren van schoon en helder water.
Vleermuizen
De Lunetten en omgeving voorzien vleermuizen van talrijke belangrijke functies. Boombewonende vleermuizen als de rosse vleermuis maar ook gebouwbewonende vleermuizen als laatvlieger, gewone- en ruige dwergvleermuis komen veel rond de forten voor. Ze gebruiken het als foerageergebied, als zomer- en paarverblijfplaats en als het koud wordt overwinteren sommige soorten in de bunkers. Alhoewel in 2020 deze winterverblijven niet onderzocht zijn is bekend dat de forten een belangrijke overwinteringsplek zijn voor veel vleermuissoorten (Korsten & Brekelmans, 2014).
Vooraf zijn door het hele onderzoeksgebied geschikte holtes voor verblijfplaatsen in kaart gebracht. Dit is vroeg in het voorjaar gedaan zodat het zicht op de bomen nog goed is en de takken niet vol met blaadjes zitten. Tijdens de nachtelijke vleermuisonderzoeken werden de vleermuizen in het veld op naam gebracht met batdetectors. Met behulp van warmtebeeldcamera’s is nauwkeurig bepaald waar de vleermuizen hun verblijfplaatsen hebben zodat deze in de toekomst beschermd kunnen worden.
Ongeziene rovers
In het onderzoeksgebied zijn met behulp van cameravallen, sporenbuizen en speciale marterboxen bunzingen en wezels aangetroffen. Deze kleine marters zijn illustere, snelle en intelligente jagers die lastig waar te nemen zijn. Dat het gevarieerde landschap van ruigte, graslanden en (oude) bebouwing geschikt zou zijn voor deze soorten wisten we al, maar of ze ook op de camera staan is altijd een verrassing! Gelukkig zijn op verschillende dagen nieuwsgierige individuen in de vroege ochtend vastgelegd op camera, en zijn in de sporenbuizen pootafdrukken aangetroffen (een speciaal ontworpen buis waar de afdruk van de poten duidelijk op te zien zijn zodra de marter er doorheen loopt).
Foto's van cameravallen onderaan dit artikel!
Afbeeldingen: kruidenrijke flora door ecologisch maaibeheer (links) en een bruin blauwtje (rechts)
Behouden en versterken van biodiversiteit
De forten bieden duidelijk een grote biodiversiteit. Zowel de fauna als flora maakt gebruik van de vele aanwezige biotopen binnen de vier gebieden. Op de plekken waar ecologisch maaibeheer wordt uitgevoerd ontwikkelt zich een diverse kruidenrijke flora. Op andere plekken hebben grassen de overhand, maar deze graslanden hebben potentie als de bodem verschraald word en gefaseerd gemaaid gaat worden. Dit laatste komt ook de insecten ten goede, omdat door de afwisselende vegetatiehoogtes de larven, eitjes en imago’s altijd een kans hebben te overleven. De zonbeschenen, schuine taluds die de Lunetten creëren vormen een geschikt leefgebied voor bijen, sprinkhanen en warmteminnende plantensoorten. Zeldzame zuidelijke bijensoorten zijn er aangetroffen, maar ook het bruin blauwtje, een soort van schrale graslanden.
Ook natte delen zoals poelen versterken de natuurwaarde van het gebied. Ze bieden voortplantingswater voor libellen en andere ongewervelden. Bovendien is er een duidelijk positief effect te merken op de aantallen amfibieën rond de Lunetten, veroorzaakt door de aanwezige amfibieënpoel die veelvuldig als voortplantingslocatie is gebruikt. Belangrijk is dat deze poel visvrij blijft, zodat de eitjes en larven zich in het voorjaar ongestoord kunnen ontwikkelen tot volwassen kikkers en kleine watersalamanders.
Afbeeldingen: blauwe breedscheenjuffer (links) en daslook in het Beatrixpark (rechts)
Vervolgstappen
De renovatie van de kademuren staat gepland voor 2021/2022. Om er zorg voor te dragen dat de aanwezige natuurwaarden behouden blijven en er geen overtreding van de Wet natuurbescherming plaatsvindt bij uitvoer van de werkzaamheden zal onder ecologische begeleiding gewerkt worden. Bureau Viridis stelt hiervoor een ecologisch werkprotocol op en zal bij kritieke momenten aanwezig zijn op locatie om de werkzaamheden te begeleiden.
Details:
- Natuurwaardenonderzoek
- Advies biodiversiteit
- Lunetten, Utrecht
- Voorjaar tot najaar 2020
- Opdrachgever: Gemeente Utrecht
- Projectleider: Susan Zwerver
Dieren op cameraval in Lunetten:
